Μασσαλία

I

(Marseille ή Marseilles). Πόλη (807.071 κάτ. το 1998) της νοτιοανατολικής Γαλλίας, πρωτεύουσα του νομού Μπους-ντι-Pov (Bouches-du-Rhone, 5.112 τ. χλμ., 1.835.719 κάτ.) στην Προβηγκία. Χτισμένη στις ακτές ενός μεγάλου κόλπου της Μεσογείου, στους πρόποδες μερικών λοφωδών αναγλύφων, η Μ. αποτελεί το κυριότερο λιμάνι της Γαλλίας και της Μεσογείου καθώς και οδικό, σιδηροδρομικό και διεθνή αεροπορικό κόμβο.

Η πόλη περιβάλλεται από εκτεταμένους αμπελώνες και ελαιώνες και η ανάπτυξή της συνδέεται με την προνομιούχο γεωγραφική της θέση στη Μεσόγειο. Βρίσκεται στην έξοδο μιας ενδοχώρας, η οποία εκτείνεται από την κοιλάδα του Poδανού μέχρι την κοιλάδα του Σον, περιλαμβάνοντας μέρος του Κεντρικού Ορεινού Όγκου και της κοιλάδας του Σηκουάνα. Ο αρχαιότερος πυρήνας της εκτεινόταν αμφιθεατρικά στους γύρω λόφους, οι οποίοι προστάτευαν την πόλη από τον μιστράλ, ενώ με τη σύγχρονη διεύρυνσή της φτάνει στους λόφους με μια ακανόνιστη τοπογραφία, που έχει επιβληθεί από τις μορφολογικές συνθήκες του εδάφους. Στο ανατολικό και νότιο τμήμα βρίσκονται οι συνοικίες κατοικιών, ενώ προς τα Β εκτείνεται η βιομηχανική περιοχή. Από το λιμάνι της εισάγονται ακάθαρτο πετρέλαιο και άλλα συγγενή προϊόντα, εσπεριδοειδή, πρώιμα οπωροκηπευτικά, καφές, φιστίκια, καουτσούκ κ.ά. και εξάγονται αυτοκίνητα, μεταλλομηχανικά προϊόντα, χημικά και πετροχημικά. Στη ζωηρή αυτή εμπορική κίνηση οφείλεται και η μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη της Μ. Διαθέτει φημισμένη σαπωνοποιία, μεγάλα ναυπηγεία, βιομηχανίες τροφίμων, χημικών προϊόντων και κυρίως πετροχημικών, με πολυάριθμα διυλιστήρια, τα οποία βρίσκονται γύρω από το Έλος του Μπερ που συνδέεται με τη Μ. με διώρυγα: εκεί είναι συγκεντρωμένα τα διυλιστήρια της Μπερ, της Λα Μεντ, της Φος-σιρ-Μερ και της Λαβερά, απ’ όπου ξεκινά ο μεγάλος νoτιοευρωπαϊκός πετρελαιαγωγός των 782 χλμ. και φτάνει μέχρι την Καρλσρούη (Γερμανία).

Η Μ. αποτελεί πλούσιο αρχαιολογικό κέντρο και διατηρεί πολλά λείψανα της ελληνορωμαϊκής εποχής (τείχη, λουτρά, αγορά, κοίλο θεάτρου, στάδιο, σιτοβολώνες, κ.ά.). Ο ναός του Αγίου Βίκτορα (με παρεκκλήσιο του 5ου αι.), η παλαιά μητρόπολη (12ος αι.) και η νέα (19ος αι.), πολλές εκκλησίες του 17ου αι. σε ρυθμό μπαρόκ και ο ναός της Νοτρ Νταμ ντε λα Γκαρν (Notre Dame de la Garde, 19ος αι.) σε δεσπόζουσα θέση αποτελούν καλλιτεχνήματα εξαιρετικού ενδιαφέροντος. Παράλληλα η πόλη είναι σημαντικό πολιτιστικό κέντρο καθώς διαθέτει με πανεπιστήμιο, πολλά ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα και μουσεία, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο Καλών Τεχνών.

Ιστορία. Η Μ. ιδρύθηκε στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. από Έλληνες αποίκους και εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό κέντρο εφάμιλλο της Καρχηδόνας. Στη συνέχεια περιήλθε στην κατοχή των Ρωμαίων (με την ονομασία Massilia) και με την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατελήφθη διαδοχικά από τους Βησιγότθους, Οστρογότθους και Φράγκους· αργότερα πέρασε στον έλεγχο των Μεροβιγγιανών και Καρλοβιγγιανών βασιλιάδων. Στις αρχές του 13ου αι. ένα μέρος της πόλης (η κάτω πόλη) ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη δημοκρατία και αντιστάθηκε στις βλέψεις του δούκα της Προβηγκίας. Το 1252 κατακτήθηκε από τον Κάρολο της Ανδεγαυίας, ο οποίος παραχώρησε στην πόλη μεγάλα δημοτικά προνόμια. Τον 15o αι., μαζί με όλη την Προβηγκία, αποτέλεσε τμήμα του βασιλείου της Γαλλίας, ενώ αργότερα, κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο.

Η Μ. γνώρισε περιόδους μεγάλης ακμής, όπως στην εποχή των Σταυροφοριών, όταν ανέπτυξε μεγάλες εμπορικές σχέσεις με τις χώρες της Ανατολής, αλλά και στιγμές κρίσεων, για παράδειγμα το 1720, όταν εκδηλώθηκε επιδημία πανώλης και ο πληθυσμός της αποδεκατίστηκε. Τον 19ο αι., η κατάκτηση της Αλγερίας και το άνοιγμα της διώρυγας του Σουέζ έδωσαν ώθηση στην ανάπτυξη της πόλης και το παλαιό λιμάνι, το οποίο δεν επαρκούσε για την αυξημένη εμπορική κίνηση με τις αποικίες της Αφρικής και της Ασίας, ανακαινίστηκε και κατασκευάστηκε μεγάλος κυματοθραύστης για την προστασία των νέων δεξαμενών.

Μερική άποψη της πόλης και του λιμανιού της Μασσαλίας, που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά και βιομηχανικά κέντρα της νοτιοανατολικής Γαλλίας.

II

(Αστρον.). Αστεροειδής που επισημάνθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 1852. Το φαινόμενο μέγεθός του στη μέση αντίθεσή του είναι περίπου 9,2 και σε απόσταση μιας αστρονομικής μονάδας από τη Γη και από τον Ήλιο 6,5. Περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του σε 8 ώρες και 5,9 λεπτά, ολοκληρώνει τη περιφορά του γύρω από τον ήλιο σε 1.365 ημέρες και η σύνθεσή του είναι πυριτική. Διεθνώς ονομάζεται Massalia 20.